Een goede weerstand is te allen tijde belangrijk. Maar zeker in de transitieperiode, als er veel van de koe wordt gevraagd. Hoe weet u als melkveehouder hoe het met de weerstand van uw koeien is gesteld? En wat kunt u eraan doen om de weerstand te verbeteren? Experts spraken er eind april over op twee studiedagen in Scherpenzeel (NL) en Gijzenzele (BE) georganiseerd door Speerstra Feed Ingredients.
Saskia van der Drift, dierenarts en senior onderzoeker bij Royal GD, trapte de studiemiddagen af met een essentiële vraag: wat is weerstand precies? “We bedoelen ermee hoe goed een koe bestand is tegen de vele uitdagingen die ze tegenkomt. En in de transitieperiode zijn dat er nogal wat. Verplaatsingen, voerwisseling, het kalf dat groeit, het afkalfproces, de melkproductie die op gang komt, er gebeurt heel veel”, aldus Van der Drift. “Dan moet het immuunsysteem in orde zijn.”
Wat is een sterk immuunsysteem?
Van der Drift vertelt dat er bij het immuunsysteem van een koe onderscheid wordt gemaakt tussen het specifieke afweersysteem en het aangeboren of a-specifieke afweersysteem. “Bij specifieke afweer moet je denken aan antistoffen die zich specifiek op bepaalde ziekteverwekkers richten. Het a-specifieke afweersysteem zorgt als het ware voor een eerstelijnsreactie op lichaamsvreemde stoffen en ziekteverwekkers. Hierin spelen niet alleen afweercellen een rol, maar ook fysieke barrières zoals de huid. Maar ook het spierweefsel van organen speelt een rol in het a-specifieke afweersysteem. Bij melkziekte bijvoorbeeld, is de spierfunctie verminderd, waardoor de baarmoeder zich minder goed kan samentrekken en opschonen. Aan de nageboorte blijven staan en baarmoederontsteking kunnen het gevolg zijn. Bij melkziekte kunnen door verminderde spierwerking ook de slotgaten minder goed sluiten. Dit gaat dus ook ten koste van de weerstand.”
Hoe kun je weerstand meten?
Weerstand kun je als geheel niet meten. Maar Van der Drift vertelt dat je in de praktijk wel zaken kunt meten die iets zeggen over de weerstand. Zo is het belangrijk te kijken hoe de nutriëntenvoorziening ervoor staat. De energiebalans moet optimaal zijn. De eiwitvoorziening, mineralen, vitamines en spoorelementen moeten in orde zijn. In de transitieperiode geeft dit extra uitdagingen. In de close-up periode heeft de koe veel voedingsstoffen nodig, terwijl de voeropname rondom het afkalven juist daalt. Daardoor ontstaat niet alleen een negatieve energiebalans, maar kunnen ook van andere voedingsstoffen tekorten optreden. De gevolgen zie je echter pas vaak na afkalven. Om het risico op gezondheidsproblemen na het afkalven in beeld te krijgen biedt GD de Droogstandscheck aan. Dit is bloedonderzoek dat bij een groep van vier à vijf dieren tijdens de droogstand wordt uitgevoerd. Het bloed wordt onderzocht op vrije vetzuren (NEFA), BHBZ, ureum, magnesium en haptoglobine.
NEFA: graadmeter voor energievoorziening
NEFA (non-esterified fatty acids) zijn vrije vetzuren die ontstaan bij de afbraak van lichaamsvet. “Door voor afkalven NEFA-gehaltes in het bloed te bepalen kun je op groepsniveau monitoren hoe het met de energievoorziening is gesteld. Normaal gesproken moeten NEFA-concentraties in het bloed in de periode voor afkalven laag zijn. In de laatste dagen voor afkalven stijgen ze, na afkalven pieken ze en na een week dalen ze weer. In de monsters die wij voor de Droogstandscheck binnenkrijgen, zien we echter dat 1 op de 8 koeien al in de droogstand verhoogde NEFA-concentraties in het bloed heeft en dus een negatieve energiebalans heeft. Koeien die al in de droogstand een negatieve energiebalans hebben, lopen extra risico op gezondheidsproblemen na het afkalven, zoals baarmoederontsteking, lebmaagverdraaiing en ketose”, vertelt Van der Drift.
Ureumgehalte: indicator voor eiwitvoorziening
Om een indicatie te krijgen van de eiwitvoorziening van de droge koeien, wordt het ureumgehalte in het bloed gemeten. “Een goede eiwitvoorziening in de droogstand is belangrijk. Bijvoorbeeld voor de groei van het kalf en voor de productie van biest. Het is ook belangrijk voor het goed functioneren van het immuunsysteem. Een afweerreactie kost namelijk ook veel eiwit. Het wordt ook steeds duidelijker dat specifieke aminozuren een specifieke rol in het immuunsysteem spelen. Bij een onvoldoende eiwitvoorziening in de droogstand bestaat bovendien het risico op spierafbraak voor afkalven. Dat moeten we voorkomen.”
Een laag ureumgehalte betekent niet meteen een eiwittekort. ”Je moet het zien als een globale indicator. Zie je bij meerdere dieren dat het ureumgehalte laag is, controleer dan de eiwitvoorziening. Misschien klopt de eiwitvoorziening op papier wel, maar in de praktijk niet door bijvoorbeeld overbezetting of selectie aan het voerhek.” Bij GD zagen ze de afgelopen jaren bij één op de vier inzendingen voor de Droogstandscheck een te lage ureumwaarde. “Dat wil niet zeggen dat één op de vier koeien te weinig eiwit krijgt, maar het is wel een signaal om de eiwitvoorziening van de droogstaande koeien te controleren.”
Magnesium belangrijk om melkziekte te voorkomen
Qua mineralen is magnesium heel belangrijk in de droogstand. “Dit is vooral omdat een goede magnesiumvoorziening één van de belangrijkste preventieve factoren voor melkziekte is. Maar we zien ook dat koeien met een lagere voeropname in de droogstand lagere magnesiumgehaltes in het bloed hebben. Als de magnesiumgehaltes in het bloed van de droge koeien erg uiteenlopen, dan kan dit wijzen in verschillen in de voeropname binnen de droge groep”, legt Van der Drift uit. Onvoldoende magnesiumvoorziening komt niet vaak voor bij de bloedmonsters die voor de Droogstandscheck worden ingestuurd.
Haptoglobine toont ontstekingsrespons aan
Bij zo’n tien procent van de koeien waar bloedmonsters van worden ingestuurd voor de Droogstandscheck was een ontstekingsrespons in het bloed aanwezig. “Rondom het afkalven is er bij koeien altijd sprake van een milde ontstekingsrespons in het bloed. Bij deze dieren is dat al eerder zo. Zij hebben al tijdens de droogstand een verhoogde ontstekingsrespons in het bloed. Hoe dat kan, is niet altijd bekend. Alles wat weefselschade geeft in het lichaam, zoals een infectie of een ontsteking, kan een oorzaak zijn. Stress kan de ontstekingsrespons daarnaast verder versterken.” Van der Drift vertelt dat deze dieren extra risico lopen op gezondheidsproblemen na afkalven. De ontstekingsrespons wordt voor de Droogstandscheck gemeten aan de hand van de hoeveelheid haptoglobine in het bloed. Haptoglobine wordt door de lever gemaakt op het moment dat signaalstoffen komen vertellen dat er weefselschade is. “Met de Droogstandscheck kunnen we de oorzaak niet achterhalen, maar wel aantonen dat het speelt.”
Naast bovengenoemde onderzoeken wordt in de Droogstandscheck ook de hoeveelheid BHBZ gemeten. Dit geeft aan of er sprake is van ketose. Tijdens haar presentatie ging Van der Drift hier verder niet op in.
Tekst en beeld: Gerben Hofman
Je hebt zojuist een deel van een artikel uit het vakblad Melkveebedrijf gelezen. Meer van dit, thuis op de mat?
